برای فهم ویژگیهای یاران امام مهدی علیه السلام، از دو مسیر می‌توان حرکت کرد: مسیر نخست، تامل در روایاتی است که آن خصوصیات را بیان می‌کند . مسیر دوم، تحلیل میزان عظمت و وسعت انقلاب و گستره حرکتحضرت و نیز توجه و تامل در اهداف و آرمان‌های آن حرکت است .
انقلاب امام مهدی علیه السلام، بزرگترین جنبش تاریخ بشریت است و از ویژگیهای منحصر به فردی برخوردار است; از جمله:
عمق; این حرکت، از عمیق‌ترین جنبشهای بشریت است . منظور ما از «عمق» ، بلندای اهداف و عظمت آرمانها است که در عمل نیز به وقوع خواهد پیوست . این جنبش، به شعارهای پرزرق و برق و اهداف کم مایه نمیپردازد; بلکه انسانها را به سوی معنویت و رشد، هدایت می‌کند و تمام استعدادهای آنان را به سمت تعالی و شکوفایی جهت می‌دهد . امام باقر علیه السلام میفرماید:
«اذا قام قائمنا وضع یده علی رؤوس العباد فجمع به عقولهم و اکمل به اخلاقهم; (1) چون قائم ما قیام کند، دستش را بر سر بندگان گذارد و عقول آنان را متمرکز ساخته و اخلاقشان را به کمال برساند.
و در جایی دیگر میفرماید:
"تؤتون الحکمة فی زمانه; (2) در دولت مهدی علیه السلام به شما حکمتبیاموزند "
گستردگی; این جنبش از نظر جغرافیایی و کمی، گستردهترین جنبشها است . موجاین حرکت، از بزرگترین قارهها گرفته تا کوچکترین روستاها و کپرها را در مینوردد و آنها را به تلاطم درمیآورد . امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه "و عدالله الذین، آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض" . . . (3) فرمودند:
"لم یجیء تاویل هذه الآیة و لو قام قائمنا بعد سیری من یدرکه ما یکون من تاویل هذه الایة و لیبلغن دین محمد صلی الله علیه و آله ما بلغ اللیل . . . ; (4) تاویل این آیه، هنوز نیامده است . هنگامی که قائم ما قیام کرد، کسی که او را ببیند، تاویل این آیه را خواهد دید که دین محمد صلی الله علیه و آله به هر جا که شب وارد شود، خواهد رسید. "
امداد الهی; امداد الهی، پشتوانه این حرکت است و اراده خداوند بر این تعلق گرفته که این حرکتبه ثمر نشسته و حکومت صالحان سرانجام، سراسر گیتی را فرا گیرد: "و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثین» ; (5) «ما خواستیم بر مستضعفان زمین منت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم."
امام علی علیه السلام درتفسیر این آیه فرمودند:
"هم آل محمد یبعث الله مهدیهم بعد جهدهم فیعزهم و یذل عدوهم (6) ; آنان اهل بیت پیامبرند که خداوند، پس از سختیهایی که بر آنان می‌رسد، مهدی شان را بر میانگیزد و آنان را عزت بخشیده و دشمنانشان را خوار میگرداند" .
رهبری منحصر به فرد; رهبری ویژه این انقلاب، از دیگر ابعاد عظمت آن است . برای مرتبه بلند او، همین بس که امام صادق علیه السلام در وصف او فرمودند: "و لو ادرکته لخدمته ایام حیاتی; (7) اگر او را درک میکردم، تمام عمر به خدمت او میپرداختم" .
اصالت; جنبش حضرت، از نظر تاریخی، از ریشه دارترین حرکتها است . اعتقاد به مصلح، درتمام ادیان و بسیاری از نحلهها و مکاتب بشری، وجود دارد; از آیین زرتشت گرفته تا یهودیت و مسیحیت و . . . . (8)
این توضیحی کوتاه درباره برخی از ابعاد حرکتبزرگ امام عصر علیه السلام بود . حال به تبیین لوازم آن میپردازیم .
نخستین بعد از ابعاد عظمتحرکتحضرت، عمق آن بود . از عمق این حرکت و اهداف بلند آن، می‌توان به عمق باورها و ژرفای نگاهها رسید; چرا که آن ثمره ارزشمند، جز بر این ریشهها و شاخهها نمیروید . مگر می‌توان بدون برخورداری از اعتقادات و نگاههای عمیق، اهدافی با این حد و اندازه داشت و نگاهها را به افقهایی این چنین بلند دوخت؟
پینوشتها:
1 منتخب الاثر، ص 482.
2 بحارالانوار، ج 52، ص 352
3 نور (24)، آیه 55.
4 معجم احادیث الامام المهدی، ج 5، ص 284.
5 قصص (28)، آیه 5.
6 معجم احادیث الامام المهدی، ج 5، ص 321.
7 همان، ج 3، ص 385.
در این نوشتار، به‌دنبال تبیین ویژگیهای یاوران امام مهدی علیه السلام و همراهان او هستیم; کسانی که در حرکت جهانی او، به مثابه بازوان نیرومند آن حضرت، در خدمت او و اهداف او هستند .
این نوشتار این نتیجه اساسی در پی خواهد داشت:
اول اینکه دانستن این ویژگی‌ها، می‌تواند مقیاسی برای محک زدن خود و اهداف خود و معیاری برای فهم میزان قابلیت ما، در همراهی با حضرت و جهاد در رکاب او باشد . ما همیشه، منتظر رؤیتخورشید بودهایم و شاید فردا، روز موعود باشد! آیا ما خود را برای آن روز مهیا کردهایم؟ با فهم این ویژگی‌ها، میتوانیم دریابیم که پای رفتن این راه را داریم یا نه و در آن روز موعود در کنار حضرتیم یا در مقابل او .
ثمره دوم، زمینه سازی برای ظهور است . توضیح اینکه فرا رسیدن روز سراسر مبارک ظهور، بسته به دو عامل اساسی است که منطقا، با فقدان هر کدام از آنها، قیام حضرت، بینتیجه خواهد بود:
.1 وجود زمینه مردمی; اگر در مردم، احساس نیاز به امام شکل نگیرد، وقتی او بیاید، قدرش را نخواهند دانست و به راحتی او را تنها خواهند گذاشت; بلکه شاید علیه او شمشیر نیز بکشند، همانگونه که اغلب مردم با پیشوایان معصوم پیشین علیهم السلام چنین کردند .
2.فراهم آمدن یاران، همراهان و همرزمانی کارآمد و توانمند که با فقدانشان، کار حکومت، هدایت و رشد به سامان نخواهد رسید . دانستن ویژگیهای یاران حضرت و تلاش در راه کسب آنها، در واقع تلاش برای زمینه سازی ظهور و فرا رسیدن آن روز مبارک است . در روایات، گرچه از این صفات، به عنوان ویژگیهای یاران حضرت یاد شده است; اما بدون تردید یکی از پیامهای این روایات، بر شمردن شرایط آرمانی یک منتظر است . اهدافی که یک منتظر واقعی باید برای خود ترسیم کند و تمام توان خود را در راه رسیدن به آنها بهکار بندد و اوجهایی که یک شیعه در تمام قرنها و عصرها باید بدانها چشم دوخته، خود را در مسیر دستیافتن بدانها قرار دهد .
مسئله موعود، فلسفهای رو به آینده
بشارت‌ها و اشارت‌ها که درباره موعود و ظهور منجی و عدل‌گستر جهانی، در منابع ادیان آسمانی و دیگر آثار حکمای قدیم، رسیده است پیوسته به‌دنبال تبیین افق انتظار به‌عنوان فلسفهای رو به آینده جهت تحقق آرمان‌های انسانی و الهی بوده است.
«اصولاً فتوریسم، یعنی اعتقاد به دوره آخرالزمان. انتظار ظهور منجی، عقیده‌ای است که در کیش‌های آسمانی یهودیت (جودایسم)، زردشتی (زواستریانیسم)، مسیحیت ( در سه مذهب عمده آن کاتولیک، پروتستان و ارتدوکس ) و مدعیان نبوت عموماً و دین مقدس اسلام خصوصاً، به مثابه یک اصل مسلم قبول شده است و درباره آن در مباحث تئوریک مذاهب آسمانی، رشته تئولوژی بیبلیکال، کاملاً شرح و بسط داده شده است.» 1
در برخی از آیات قرآن کریم تصریح شده است که بشارت در کتب انبیای گذشته نیز آمده است. از جمله در آیه شریفه می‌فرمایند:
«و لقد کتبنا فی‌الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون» 2
ما به حقیقت در کتاب زبور ( داود ) این بشارت عظیم را ثبت نموده‌ایم که در آینده، وراثت و حکومت تمامی عالم انسانی ویژه بندگان برگزیده و درستکار خواهد بود.
... و در کتاب زند که کتاب مذهبی زردشتیان است نیز اشاره به انقراض ظلم و ستم و وراثت صلحا گردیده است: «لشکر اهریمنان با ایزدان دایم در روی خاکدان محاربه و کشمکش دارند و غالباً پیروزی با اهریمنان باشد، اما نه به‌‌طوری‌که بتوانند ایزدان را محو و منقرض سازند، چه در هنگام تنگی از جانب اورمزد که خدای آسمان است به ایزدان که فرزندان اویند یاری می‌رسد و محاربه ایشان نه هزار سال طول می‌کشد، آنگاه فیروزی بزرگ از طرف ایزدان می‌شود و اهریمنان را منقرض می‌سازند، تمام اقتدار اهریمنان در زمین است و در آسمان راه ندارند و بعد از پیروزی ایزدان و برانداختن تبار اهریمنان عالم کیهان به‌سعادت اصلی خود رسیده، بنی آدم بر تخت نیکبختی خواهد نشست.» 3
اعتقاد به مسئله موعود در فرهنگی اسلامی
با مراجعه به منابع روایی و تاریخی اسلامی، روشن می‌گردد که مسئله «موعود» یکی از مهمترین مسائل سده‌های نخست هجری بوده است.
این نوشته‌ها که به اصول مدونه شهرت یافته‌اند، اساس کتاب‌های قرن چهارم و پنجم درباره غیبت مهدی موعود(عج) را تشکیل می‌دهند و عناوین این کتاب‌ها نیز مانند اصول مدونه، «کتاب الغیبه» است.
مسئله موعود و اعتقاد به دوره آخرالزمان، انتظار ظهور منجی هنگامی که به حوزه‌های فکری و عقیدتی اسلام می‌رسد، جلوه و تبلور خاصی پیدا می‌کند.
در حوزه اندیشه اسلامی مسئله موعود و ظهور مصلح جهانی با ویژگی‌ها و مشخصه‌های معینی معرفی شده است، زیرا که پیامبر گرامی اسلام، خاتم پیامبران و دین مبین اسلام آخرین دین الهی است و آن وجود شریف و عدل‌گستر جهانی، از اسلام است، از این رو یکی از مهمترین و عمیق‌ترین مطالب در حوزه فکری عقیدتی اسلامی مساله موعود و بیان خصوصیات و ماهیت و فلسفه ظهور آن حضرت است.
در اسلام مسئله موعود و اعتقاد به دوره آخر زمان صرفاً به اشارات پیشینیان اکتفا نشده است، بلکه در اسلام خصوصیات مهدی (ع) تبیین شده است:
پدر، مادر سلسله نسب تا پیامبر (ص)، اوصاف و شمایل، نشانه‌‌های آن حضرت، علایم تشریفی و تکریمی قائمیت، کیفیت تشکیل حکومت الهی، عدالت اجتماعی در عصر آن حضرت و تعالی و تکامل انسان، وظایف و تکالیف منتظران در ایام غیبت و ظهور همه و همه در مآخذ اسلامی، اعم از سنی و شیعه آمده است.
دعبل خزاعی، در قصیده تائیه معروف گفته است: امامی از آل محمد(ص) به یقین، خروج خواهد کرد، او به تأیید اسم اعظم الاهی و برکات نصر آسمانی به پا می‌خیزد او حق و باطل را از هم جدا می‌کند، و همه را بر شادخواری‌ها و کین‌توزی‌ها، کیفر می‌دهد.
دعبل می‌گوید: چون این ابیات را نزد امام رضا(ع) خواندم، آن امام به‌شدت گریست. آنگاه فرمود: «ای دعبل! روح القدس به زبان تو سخن گفته است. آیا می‌دانی این امام چه کسی خواهد بود؟» گفتم: نه ( شخص او را نمی‌شناسم)، لیکن شنیده‌ام که امامی از شما آل محمد(ص) خروج می‌کند و زمین را از عدل و داد می‌آکند. امام رضا(ع) فرمود: «پس از من، فرزندم محمد امام است. پس از محمد فرزندش علی امام است.پس از علی (هادی) فرزندش حسن امام است و پس از حسن ( عسگری) فرزندش حجت قائم خواهد بود. اوست که در زمان غیبت چشم به راه اویند و در زمان ظهور همه مطیع او گردند. او زمین را پر از قسط و عدل می‌کند، پس از آنکه پر از جور و ستم شده باشد....» 4
«موعود اهل بیت با موعود اهل سنت وجوه اشتراک و وجوه افتراق دارند. بر اساس روایات مورد وفاق شیعه و اهل سنت به عناصر مشترک بسیاری درباره موعود اسلام دست یافت، از قبیل لقب او مهدی (راه‌یافته) است؛ نامش هم‌نام پیامبر محمد بن عبدالله است؛ از خاندان پیامبر و از فرزندان فاطمه(س) دخت پیامبر (ص) است؛ در آخر زمان حتی اگر از عمر جهان یک روز بیش نمانده باشد، خداوند آن روز را طولانی خواهد کرد تا او قیام کند و به خلافت برسد؛ مردم در پرتو ولایتش به نعمتی بی سابقه دست خواهند یافت و مال را بی حساب و فراوان خواهند بخشید.» 5
هنگامی که کتاب‌ها و منابع و مآخذ اهل تسنن به دقت مورد مطالعه قرار گیرد ملاحظه می‌شود که پیرامون مسئله موعود احادیث نبوی مستفیضه بلکه متواتره وارد شده است. تحقیقاً می‌توان ادعا کرد که یکی از مسائل بسیار حائز اهمیت که می‌تواند در انسجام جوامع اسلامی مؤثر باشد طرح مسئله موعود آخرالزمان است. احادیث پیرامون مهدی(عج) را عده‌ای از صحابه و همسران پیامبر گرامی اسلام با اندک اختلافی در اجمال و تفصیل از پیغمبر گرامی اسلام(ص) نقل کرده‌اند.
منابع و مآخذ:
1 محمدرضا حکیمی، خورشید مغرب، دفتر نشر فرهنگ اسلامی
2 سوره انبیا، آیه105
3معارف اسلامی در جهان معاصر
4علامه امینی، الغدیر، ج 2
